Daklozen, ze zijn er maar we zien ze niet

De Groenplaats, de plaats waar het standbeeld van Rubens prijkt, waar de Hilton het uitzicht domineert, waar het aangenaam flaneren is langs de vele terrasjes, waar een heuse ijsbaan zorgt voor pret en vertier … en waar daklozen de dag doorbrengen. Ze zitten er op de vele banken en toch zien we ze vaak niet, net alsof ze naast het gemis aan een dak boven hun hoofd, ook geen lichaam, geen gezicht meer hebben. Opgelost in het niets. Toch zijn het mensen als u en ik, met een hart dat klopt, met emoties, met herinneringen, met een drang naar sociaal contact. Ze verdienen op z’n minst onze aandacht.

Wie op zoek gaat naar cijfers en meer inzicht over hun situatie, komt een beetje in een doolhof terecht. Er is een wirwar van instellingen en organisaties, die zich hun lot aantrekken. In samenwerking met de KUL en het CAW (Centrum Algemeen Welzijnswerk) zou het stadsbestuur een telling van het aantal daklozen in onze stad houden. Maar omdat het OCMW thans de handen vol heeft met de gevolgen van de Oekraïne- en de energiecrisis, is het lastig om een kwalitatief goede telling te garanderen. Daarom werd beslist ze uit te stellen. Nochtans, meten is weten. Elke vorm van remediëring staat of valt met een correcte diagnose.

Om toch enig zicht te krijgen op de situatie spraken we  met Dorien Smits, “outreacher” bij het CAW. Eerste vraag, wat is een “outreacher” en wat doet het CAW? “Het CAW is een Vlaamse dienst, ondersteund door de stad, die mensen helpt met al hun vragen en problemen over en met welzijn. Als outreacher ga ik de straat op en probeer ik contact te leggen met daklozen. Dat is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. Vaak zijn die mensen erg achterdochtig en wantrouwig, omdat ze hun vertrouwen in de samenleving en de hulpverlening kwijt zijn. Bovendien leven ze door vereenzaming in zichzelf gekeerd, en zijn ze soms door een traumatisch verleden wat psychisch kwetsbaar. Je moet hun vertrouwen winnen, en daar is tijd en geduld voor nodig. De bedoeling is hen te begeleiden in een traject dat hen uit de miserie helpt. Eigenlijk vormen we een brug tussen de dakloze en de diensten en proberen we hun situatie op hun tempo te verbeteren.”

Ze zijn met zo’n 13 outreachers in Antwerpen, plus drie straatwerkers, die specifiek hulp bieden aan daklozen met psychische moeilijkheden. Want dat blijkt ook, niet alle daklozen kunnen over één en dezelfde kam geschoren worden. Om hen optimaal te kunnen helpen houdt men rekening met hun achtergrond. Hebben ze een psychische aandoening? Zijn ze hier illegaal? Is er sprake van verslaving? Al naargelang het antwoord op deze vragen volgt een gepaste begeleiding.

Plaatsverbod en gasboetes

“Qua overnachting biedt het CAW onderdak op drie plekken in de stad,” zo vervolgt Dorien Smits. “De Biekorf in de Dambruggestraat helpt daklozen met een verslaving en een psychische problematiek. Victor 4, aan de Desguinlei, vangt mensen op zonder verslaving. En Victor 5 op hetzelfde adres, alleen toegankelijk van 15 november tot 31 maart, is er voor wie geen papieren heeft. Maar er zijn ook dagcentra. Bij inloopcentra De Vaart (Biekorfstraat) en De Steenhouwer (Provinciestraat) kunnen daklozen terecht voor ‘shelter’, een veilige plaats waar ze tot rust en tot zichzelf kunnen komen. Er zijn ook andere faciliteiten: een warme maaltijd, warme en koude drank, lockers, internet en telefoon. In Het Strand (Lange Scholierstraat) zijn er doucheruimtes en wasmachines ter beschikking. Hier is ook het Zorgteam van CAW gehuisvest, een verpleegeenheid, waar mensen terecht kunnen voor verzorging en medische problemen.”

Ook in de private sector zijn er wat dagopvang betreft heel wat initiatieven. Denk maar aan Kamiano van Sant’Egidio in de Kammenstraat, het Centrum voor Sociale Activering De Nomaad van Free Clinic vzw aan de Schijnpoortweg en andere sociale initiatieven, zoals bijvoorbeeld Het Vlot in de kerk aan de Lange Beeldekensstraat, die twee namiddagen geopend zijn voor straatbewoners en hen dan een kom soep en een babbel aanbieden. ‘Straatoverleg Antwerpen’, een overlegorgaan van de organisaties die werken voor en met dak- en thuisloze mensen, probeert een en ander te coördineren en te bundelen, en de problematiek onder de aandacht te brengen. Zo was er recent in de ondergrondse fietsenparking aan het Centraal Station de onthulling van een muurschildering ter nagedachtenis aan daklozen Michael en Wesley, die er een jaar voordien het leven lieten.

In deze kerstperiode herdenken we hoe Maria en Jozef in Bethlehem vergeefs op zoek gingen naar onderdak. In het licht daarvan klinken de woorden van Dorien Smits erg wrang. “Wat me zo frustreert,” zucht ze, “is dat de daklozen van de Groenplaats omwille van overlast geregeld een plaatsverbod krijgen met dan nog eens een GAS-boete bovenop, waar ze sowieso het geld niet voor hebben … Daar helpt men echt niemand mee vooruit en het maakt het voor ons ook moeilijker om hen terug op te zoeken.”